BEBEK VE ÇOCUKLARDA KABIZLIK (KONSTÝPASYON) VE ENKOPREZÝS
Prof.Dr.Ender Pehlivanoðlu
Hemen her yaþta insanlarýn önemli bir sorunu olan dýþkýlama bozukluðu yaþamýn ilk aylarýnda sýk görülen bir durumdur. Anne karnýnda pasif olarak yani sadece anneden hazýr aldýðý besinlerle beslenen fetus ( bebeðin doðumdan önceki hali) doðumdan sonra aktif beslenmeye geçer, besin maddelerini sindirir ve barsaklarý çalýþarak dýþkýlamayý öðrenir. Bu yetenek çoðu zaman baþarýlý bir emzirme ve eðitim dönemi sonucunda kazanýlýr.
Çocuk hekimlerine baþ vuran hastalarýn %10-25inde konstipasyon yakýnmasý mevcuttur. Konstipasyon dýþkýnýn zor ve sert yapýlmasýdýr. Kabýzlýk bir hastalýk deðil belirtidir. Kabýzlýk, beslenme bozukluklarý, hastalýklar, ilaç kullanýmý ve psikolojik sorunlara baðlý oluþabilir. Enkoprezis ise dýþkýnýn istemsiz olarak kaçýrýlmasýdýr.
Yenidoðan bebekler genellikle yaþamýn ilk 1 yada 2 günü içinde mekonyum adý verilen koyu renkli ve yapýþkan bir dýþký çýkartýrlar. Birinci haftadan sonra ise hemen her beslenme sonrasý bebeðin dýþkýlamasý normaldir. Bebek 16 haftalýk olduðunda dýþký sayýsý günde 2 defaya azalýr Çocuk 4 yaþýna geldiðinde ortalama dýþkýlama günde 1.2 kez gerçekleþir. Prematür adý verilen erken doðan bebeklerde sindirim (gastrointestinal) sisteminin hayata uyum saðlamasý daha yavaþ olabilir.
Konstipe çocuklarýn %50sinde dýþkýlama sorunlarý yaþamýn ilk 6 ayý içinde baþlar. Genetik yatkýnlýk konstipasyon geliþiminde rol oynar, anne veya babada kabýzlýk bulunmasý durumunda çocukta da olma ihtimali artar. Ancak bu alýnyazýsý deðil önlenebilir bir durumdur.
Konstipe bebek ve çocuklarýn çoðunluðunda organik bir hastalýk bulunamaz. Sorun beslenme bozukluðu veya eðitim yetersizliðinden kaynaklanabilir. Genellikle fonksiyonel konstipasyon olarak isimlendirilen dýþkýlama bozukluðu giderek kronikleþir ve kiþinin yaþam konforu ve saðlýðýný etkiler.
sayfabaþý
Hemen doðumdan sonra bebeðin ilk dýþkýsýnýn (mekonyum) geç çýkartýlmasý ve kabýzlýk ile kendini belli eden bir baþka durum oldukça nadir görülen Hirschprung Hastalýðýdýr. Bu hastalýkta rektum adý verilen kalýn barsaðýn son kýsmý ve diðer bölümlerinde sinir hücreleri bulunmaz. Sonuç olarak kalýn barsakta dar bir bölüm mevcuttur. Bu darlýk dýþkýnýn geçiþine engel olarak kabýzlýða yol açabilir. Teþhisi endoskopik yöntemle ve alýnan barsak parçalarýnýn (biopsi) incelenmesi sayesinde olasýdýr. Yenidoðan bebeðin tiroid gibi iç salgý bezlerinin normal çalýþmamasý durumunda (hipotiroidi) kabýzlýk oluþur. Bazý doðumsal metabolizma hastalýklarý ve anatomik sorunlarý olan bebeklerde de dýþkýlama sorunlarý görülebilir. Beyin ve zekayý etkileyen hastalýklarýn ve genetik bozukluklarýn da kabýzlýða yol açabileceði hatýrlanmalýdýr.
Tüm bu hastalýklarýn yaný sýra günlük hayatta en sýk rastlanan kabýzlýk nedenleri anne sütünün yetersiz verilmesi ve erken olarak mama ve inek sütü ile beslenmeye geçiþtir. Yenidoðanýn 4-6 aylýk oluncaya dek sadece anne sütü ile beslenmesi sayesinde barsaklar yaþama uyum saðlar ve normal hareket etme düzenine kalýcý bir þekilde kavuþabilir. Ek besinler ancak bu dönemin sonrasýnda belirli bir düzene göre baþlanýr. Konstipe bebek ve çocuklarýn bir çoðu yeterli yemek yedikleri halde bazýlarý lifli maddelerden (meyve ve sebze) fakir beslenirler. Bu durumda dýþký sertleþir ve bebek dýþkýlarken aðrý ve zorluðu tadar. Acý deneyimin ardýndan kiþi dýþký tutmaya baþlar. Sonuçta çocuk daha sert, daha kalýn ve nadiren kanlý dýþkýlamaya baþlar. Bu kýsýr döngüden çýkamayan bebeðin iþtahý etkilenir, huzursuzluðu artar. Anüs üzerindeki kalýn barsak bölgesinde çýkartýlamadýðý için bekleyen dýþký kitlesi giderek yeni birikimler sonucu büyür ve kalýn barsak bu kitleyi içine alacak þekilde geniþler ve deforme olur. Barsak içinde gerilmeye duyarlý alýcýlar artýk biriken dýþký kitlesini algýlama görevlerini yapamazlar. Ýnatçý ve devamlý kabýzlýk çoðu zaman enkoprezise yol açar. Enkoprezis genellikle 3 yaþýndan sonra baþlar. En sýk 7 yaþýnda ve erkek çocuklarda görülür. Anne ve babalar bu çocuklarýn barsak kontrolunu yapamadýklarýný bilmeli ve dýþkýnýn istemsiz kaçýrýldýðý enkopreziste çocuklarýn cezalandýrýlma yöntemi benimsenmemelidir.
sayfabaþý
Kabýzlýk ve Enkoprezis Pediatrik Gastroenteroloji ( Çocuk Sindirim, Karaciðer ve Beslenme Hastalýklarý) Bilminin en önemli konularýndan biridir. Taný için ilgili uzmanlarýn çeþitli kan, idrar, dýþký incelemeleri yapmalarý gerekir. Anüs ve kalýn barsaðýn yapý ve hareketlerinin çeþitli yöntemlerle (basýnç ve hareket çalýþmalarý, endoskopi, biopsi) araþtýrýlmalarý koþuldur.
Tedavi: Kabýzlýk tedavisi ilgili uzman ve ailenin yoðun çabasý ile baþarýlabilir. Nedeni doðru olarak saptadýktan sonra bebek ve çocuðun beslenme yöntemi deðerlendirilir. Çok küçük bebeklerin beslenmesinde anne sütüne aðýrlýk verilirken yaþla birlikte lifli maddeler (meyve ve sebzeler) öne geçer. Bazý bebeklerde pirinç ve muz barsak hareketlerini yavaþlatabilir. Basit önlemlerle iyileþtirilemeyen hastalarda ilaç tedavisi gerekli olur. Bu amaçla laksatif adý verilen dýþkýyý yumuþatan ve barsak hareketlerini aktifleþtiren maddeler kullanýlýr. Doðal olarak tüm bu ilaçlarýn idealde Çocuk Gastroenteroloji Uzmanýnýn denetiminde kullanýlmasý gereklidir. Hekim önerilerine göre yapýlmayan laksatif tedavisi istenmeyen yan etkilere de yol açabilmektedir.
Anne ve babalarýn hatýrlamalarý gereken en önemli nokta kabýzlýðýn kendilerinden çocuklarýna geçen bir sorun olmadýðý ve bilinçli bakým ve beslenme ile bunun önlenebilir bir sorun olduðudur. Aslýnda gerek önleme gerek ise tedavide sihirli tek bir ilaç vardýr: Anne Sütü! Çözüme kavuþturulmayan ve uzayan kabýzlýk bir yaþam boyu kiþinin saðlýk ve mutluluðunu etkileyen sürekli bir probleme dönüþür.